ประวัติโรงเรียน
ประวัติโรงเรียนโดยย่อ
โรงเรียนประจวบวิทยาลัยตั้งขึ้นเป็นครั้งแรกในวัดเกาะหลัก ไม่มีรายละเอียดในช่วงเวลานั้น เพราะหลักฐานเกี่ยวกับโรงเรียนส่วนใหญ่ ถูกทำลายระหว่างสงครามมหาเอเชียบูรพา เมื่อ พ.ศ.2484 เนื่องจากกองทัพญี่ปุ่นยกพลขึ้นบกที่จังหวัดประจวบคีรีขันธ์และยึดครองโรงเรียนเป็นกองบัญชาการรบ จนกระทั่ง พ.ศ.2488 ญี่ปุ่นแพ้สงครามจึงถอนทหารออกไป
โรงเรียนประจวบวิทยาลัยในสถานที่ตั้งปัจจุบันนี้เปิดทำการสอนเมื่อวันที่ 17กรกฎาคม พ.ศ.2457
โดยมีขุนกัลยาณวาท ศึกษาธิการจังหวัด (สมัยนั้นเรียกว่าธรรมการจังหวัด) เป็นประธานในการเปิด ขุนประกอบวุฒิสารทเป็นครูใหญ่คนแรก เปิดสอนตั้งแต่ระดับประถมศึกษาถึงระดับมัธยมศึกษาตอนต้น
มีชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 (ม.3) เป็นชั้นสูงสุดรับนักเรียนทั้งชายและหญิงมาจนถึง พ.ศ. 2480 นักเรียนหญิงแยกไปเรียนที่โรงเรียนสตรีประจำจังหวัดคือโรงเรียนสตรีประจวบคีรีขันธ์ “ประจวบสมบูรณ์” คงเหลือแต่นักเรียนชายจึงเรียกว่า “โรงเรียนประจำจังหวัดชาย” มีชื่อทางราชการว่า “โรงเรียนประจำจังหวัดประจวบคีรีขันธ์” ต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็นโรงเรียนประจวบคีรีขันธ์“ประจวบวิทยาลัย”ตัดระดับประถมศึกษาออกคงระดับมัธยมศึกษาไว้ และได้ขยายการศึกษาถึงระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย เมื่อ พ.ศ.2506
เฉพาะระดับนี้จัดแบบสหศึกษาและในปีเดียวกันนั้นได้เปลี่ยนชื่อโรงเรียนเป็น “โรงเรียนประจวบวิทยาลัย” ต่อมาเมื่อวันที่ 12 มิถุนายน พ.ศ.2514 โรงเรียนสตรีประจวบคีรีขันธ์ “ประจวบสมบูรณ์” ได้กลับมารวมกับโรงเรียนประจวบวิทยาลัย ตามประกาศกระทรวงศึกษาธิการ ลงวันที่ 23 เมษายน พ.ศ.2513 จากนั้นมาโรงเรียนประจวบวิทยาลัยจึงหมายถึงโรงเรียนสหศึกษาซึ่งเกิดจากการรวมโรงเรียนทั้งสองดังกล่าว
สำหรับอาคารเรียนของโรงเรียนสตรีประจวบคีรีขันธ์ “ประจวบสมบูรณ์” บนเนื้อที่ 7 ไร่ 2 งาน 79 ตารางวา ซึ่งอยู่ห่างจากโรงเรียนประจวบวิทยาลัยประมาณ 2 กิโลเมตร มีประวัติการก่อสร้างมาตั้งแต่ พ.ศ.2475 โดยมีขุนวิทยาการประเสริฐ ศึกษาธิการจังหวัดเป็นผู้ริเริ่ม หม่อมเจ้าทองเติม ทองแถม ผู้ว่าราชการจังหวัดในขณะนั้น ได้ทรงตั้งชื่อโรงเรียนตามขุนประจวบสมบูรณ์ (เต็ก ประจวบเหมาะ) คหบดีของจังหวัดผู้บริจาคเงินสบทบทุนในการก่อสร้างอาคาร จำนวน 1,000 บาท ซึ่งถือว่าเป็นเงินจำนวนมากในสมัยนั้น หลังจากย้ายนักเรียนไปรวมกับโรงเรียนประจวบวิทยาลัยแล้ว กรมสามัญศึกษา จึงยกอาคารเรียนและที่ดินทั้งหมด ให้โรงเรียนอนุบาลจังหวัดประจวบคีรีขันธ์